Çölyak hastalığı

Jason Wasserman MD Doktora FRCPC
Ağustos 1, 2024

Arka plan:

Çölyak hastalığı, vücudun yiyeceklerde bulunan glütene anormal bir reaksiyon geliştirdiği tıbbi bir durumdur. Anormal reaksiyon şunlara yol açar: iltihap ince bağırsağın iç yüzeyindeki dokuya zarar verir. Hasar, adı verilen özel bağışıklık hücrelerinden kaynaklanır. lenfositler Çölyak hastalığı olan kişilerin ince bağırsaklarında artan sayıda bulunur. Çölyak hastalığının diğer bir adı da glütene duyarlı enteropatidir.

Çölyak hastalığının belirtileri nelerdir?

Çölyak hastalığı kişiden kişiye değişen çok çeşitli semptomlarla ortaya çıkabilmektedir. Bazı bireylerde semptomlar şiddetli olabilirken, bazılarında hafif semptomlar olabilir veya hiç semptom olmayabilir. Semptomlar vücudun farklı kısımlarını etkileyebilir ve şunları içerebilir:

Gastrointestinal semptomlar

• İshal: Sık, gevşek ve sulu dışkılama.
• Kabızlık: Dışkı yapmada zorluk veya seyrek bağırsak hareketleri.
• Karın ağrısı: Karında kramp, şişkinlik ve rahatsızlık.
• Gaz: Aşırı gaz.
• Bulantı ve kusma: Mide bulantısı veya kusma hissi.
• Kilo kaybı: İştahın normal veya artmasına rağmen istemsiz kilo kaybı.

Gastrointestinal olmayan semptomlar

• Yorgunluk: Sürekli yorgunluk ve enerji eksikliği.
• Anemi: Genellikle demir eksikliği nedeniyle yorgunluk ve halsizliğe yol açar.
• Kemik veya eklem ağrısı: Besin eksikliği nedeniyle.
• Deri döküntüsü: Dermatitis herpetiformis, kaşıntılı, kabarcıklı bir deri döküntüsü.
• Ağız ülserleri: Ağız içinde yaralar.
• Baş ağrısı: Sık migren veya baş ağrısı.
• Nörolojik belirtiler: Ellerde ve ayaklarda uyuşma veya karıncalanma, denge sorunları ve bilişsel bozukluk.
• Adet düzensizlikleri: Kadınlarda adet gecikmesi veya kısırlık.
• Ruh hali değişiklikleri: Depresyon, kaygı veya sinirlilik.

Çölyak hastalığına ne sebep olur?

Çölyak hastalığına, buğday, arpada ve çavdarda bulunan bir protein olan glutene karşı anormal bir bağışıklık tepkisi neden olur. Bu bağışıklık tepkisinin kesin nedeni tam olarak anlaşılamamıştır ancak genetik, çevresel ve immünolojik faktörlerin bir kombinasyonunu içermektedir.

Genetik faktörler

• HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genleri: Çölyak hastalığı olan çoğu insanda, bağışıklık sisteminin gluteni tanımasında rol oynayan bu genlerin spesifik varyantları bulunur. Ancak bu genlere sahip olmak tek başına hastalığın ortaya çıkması için yeterli değildir; başka faktörler de söz konusudur.

Çevresel Faktörler

• Glutene Maruz Kalma: Gluten içeren gıdaların tüketilmesi, ince bağırsakta hasara yol açan bağışıklık tepkisini tetikler.
• Enfeksiyonlar: Özellikle çocukluk çağındaki bazı enfeksiyonlar, genetik olarak yatkın bireylerde çölyak hastalığı gelişme riskini artırabilir.
• Diyet: Bir bebeğin diyetine eklenen glutenin zamanlaması ve miktarı çölyak hastalığı gelişme riskini etkileyebilir.

İmmünolojik Faktörler

• Otoimmün yanıt: Çölyak hastalığında bağışıklık sistemi, gluten mevcut olduğunda yanlışlıkla ince bağırsağın iç kısmına saldırır. Bu şuna yol açar: iltihap ve besin emilimi için gerekli olan villusların hasar görmesi.

Çölyak hastalığının tanısı nasıl konur?

A biyopsi genellikle hastada halsizlik ve ishali içerebilen çölyak hastalığını (glütene duyarlı enteropati) düşündüren semptomları olduğu için yapılır. Bu semptomlar, hasta glüten içeren yiyecekleri yediğinde ortaya çıkar. Biyopsiler genellikle on iki parmak bağırsağının çölyak hastalığına bağlı değişikliklerin fark edilmesinin en kolay olduğu 2. kısmından alınır.

Çölyak hastalığının (glutene duyarlı enteropati) tanısı hem klinik hem de patolojik doğrulamayı gerektirir. Klinik doğrulama genellikle çölyak hastalığı olan çoğu hastada bulunan doku transglutaminazını (anti-TTG) hedef alan antikorlar için kan testleri yapılarak yapılır.

Çölyak hastalığının patolojisi

Bir patolog muayene ettiğinde onikiparmak bağırsağı biyopsi Çölyak hastalığını değerlendirmek için villöz atrofi, villöz küntleşme, kript hiperplazisi ve intraepitelyal lenfositlerde artış gibi spesifik mikroskobik özellikleri ararlar. Bu özellikler tanı koymaya ve hastalığın ciddiyetini değerlendirmeye yardımcı olur.

Duodenumun normal histolojisi

Duodenum ince bağırsağın ilk kısmıdır ve sindirim ve besin emiliminde çok önemli bir rol oynar. Mikroskop altında sağlıklı bir duodenum şunları gösterir:

• Villi: Bu parmak benzeri çıkıntılar besin emilimi için yüzey alanını arttırır.
• Kriptler: Bunlar villusun tabanında bulunan ve villus üzerindeki hücrelerin yerini alacak yeni hücreler üreten bez benzeri yapılardır.
• Enterositler: Bunlar villus yüzeyinde bulunan ve besin maddelerinin emilmesinden sorumlu ana hücre türüdür.
• Kadeh hücreleri: Bu hücreler enterositlerin arasına dağılmışlardır ve bağırsak astarını korumak için mukus üretirler.
• İntraepitelyal lenfositler (IEL'ler): Bunlar, enterositler arasında bulunan ve bağışıklık sürveyansında rol oynayan bağışıklık hücreleridir.

Sağlıklı bir duodenumda uzun, parmak benzeri villuslar, sığ kriptalar ve az sayıda IEL bulunur.

Çölyak hastalığının mikroskobik özellikleri

Villöz Atrofi

Villöz atrofi, ince bağırsağı kaplayan normal parmak benzeri çıkıntıların (villus) düzleşmesi ve kaybıdır. Aktif çölyak hastalığında, glütene karşı bağışıklık tepkisi bağırsak zarında önemli hasara neden olduğunda villöz atrofi görülür. Kısmen tedavi edilmiş çölyak hastalığında, villus atrofisi daha az belirgin olabilir ve villuslarda bir miktar rejenerasyon meydana gelebilir. Villuslar besin emilimi için çok önemlidir. Atrofileri emilim için mevcut yüzey alanını azaltır, bu da malabsorbsiyona ve besin eksikliklerine yol açar.

Villöz Küntleşme

Villöz küntleşme, villusların kısaldığı ancak tamamen düzleşmediği daha hafif bir villöz atrofi şeklidir. Tam villöz atrofi gelişmeden önce çölyak hastalığının erken bir belirtisi olabilir. Kısmen tedavi edilmiş hastalıkta, villusların uzamasıyla birlikte villöz küntleşme düzelebilir ancak henüz tam olarak normal değildir. Bu, tam villöz atrofiye kıyasla erken veya daha az ciddi bir mukozal hasar biçimini gösterir.

Kript hiperplazisi

Kript hiperplazisi, kriptaların uzamasını ve sayısının artmasını ifade eder. bezleri villusun tabanında bulunur. Kriptler normalde villusun yerini alacak yeni hücreler üretir. Çölyak hastalığında, vücut hasarlı mukozayı yenilemeye çalıştıkça kriptler büyür ve sayıları artar, ancak bu yenilenme devam eden hastalık nedeniyle etkisizdir. iltihap.

İntraepitelyal lenfositler (IEL'ler)

İntraepitelyal lenfositler (IEL'ler), hücrelere sızan bağışıklık hücreleridir (bir tür beyaz kan hücresi). epitel tabakası bağırsak. Normal bir duodenumda tipik olarak 25 enterosit başına 100'ten az IEL bulunur. Çölyak hastalığında IEL sayısı artar ve genellikle 25 enterosit başına 100'i aşar. Patologlar bunu sıklıkla intraepitelyal lenfositoz olarak tanımlar. Artan sayıda IEL, çölyak hastalığının ayırt edici özelliğidir ve diyette glutene karşı bir bağışıklık tepkisinin olduğunu gösterir.

Değiştirilmiş Marsh sınıflandırması

Modifiye Marsh sınıflandırması çölyak hastalığında mukozal hasarın boyutunu tanımlamak için kullanılan bir derecelendirme sistemidir. Bu sınıflandırma sistemi, hastalık aktivitesinin başlangıç ​​temelini belirlemek ve tedaviye ve glütensiz diyete verilen yanıtı değerlendirmek için faydalıdır. Marsh 0'dan Marsh 3'e kadar değişir:

bataklık 0

• Mikroskobik özellikler: Herhangi bir değişiklik olmaksızın normal mukoza.
• Anlamı: Çölyak hastalığı belirtisi olmadığını gösterir.

bataklık 1

• Mikroskobik özellikler: Artan IEL sayısı (25 enterosit başına >100).
• Ne anlama gelir: Genellikle potansiyel veya kısmen tedavi edilmiş çölyak hastalığı olan hastalarda görülen erken değişiklikleri veya hafif çölyak hastalığını önerir.

bataklık 2

• Mikroskobik özellikler: Artan IEL'ler ve kript hiperplazisi.
• Anlamı: Daha belirgin mukozal değişiklikleri gösterir, ancak villuslar hala mevcuttur. Hafif veya kısmen tedavi edilmiş çölyak hastalığında görülebilir.

bataklık 3

• Mikroskobik özellikler: Villöz atrofinin derecesine bağlı olarak üç aşamaya ayrılır:
  • Marsh 3a: Hafif küntleşmeyle birlikte kısmi villöz atrofi.
  • Marsh 3b: Daha şiddetli küntleşmeyle birlikte toplam villöz atrofi.
  • Marsh 3c: Villusun tamamen düzleşmesiyle birlikte total villöz atrofi.
• Anlamı: Ciddi mukozal hasarı belirtir ve aktif veya tedavi edilmemiş çölyak hastalığının tanısıdır.

Diğer yardımcı kaynaklar

Patoloji Atlası